ks. dr hab. Stanisław Łabendowicz
Duszpasterski wymiar synodu
Kościół na początku trzeciego tysiąclecia staje wobec nowych wyzwań i potrzebuje refleksji, aby nakreślić kierunki swojego działania. W tej refleksji niezmiernie przydatna i sprawdzona w historii Kościoła jest instytucja synodu diecezjalnego. W ostatnich latach niektóre diecezje w Polsce przeprowadzały lub przeprowadzają swoje synody diecezjalne. Kodeks Prawa Kanonicznego (kan. 460) jako cel synodu diecezjalnego wskazuje dobro całej diecezji, której wspólnota i posłannictwo pozostają aspektami nierozerwalnie związanymi z działalnością duszpasterską całego Kościoła.
1. Dlaczego istnieje potrzeba Synodu diecezjalnego?
Synod diecezjalny ma promować dobro wspólne Kościoła partykularnego. W ten sposób poprzez synod diecezjalny wyraża się wspólnotę Kościoła partykularnego i tworzy specjalną i niepowtarzalną relację między biskupem i jego Kościołem. Jak wskazuje definicja synodu diecezjalnego, ma on stawać się pomocą dla biskupa diecezjalnego w pełnieniu jego posługi. Ta pomoc ma służyć dobru całej wspólnoty diecezjalnej.
Prace synodalne dążą do pobudzenia i do wspólnego przylgnięcia do zbawczej doktryny oraz stymulują wszystkich wiernych do naśladowania Chrystusa. Synod jest zgromadzeniem, w którym przeplatają się ze sobą tradycja i współczesność. Z tradycji mamy czerpać doświadczenie i uczyć się, jak rozwiązywać współczesne problemy. Trzeba szukać skutecznych dróg dla ewangelizacji i adekwatnych odpowiedzi na potrzeby naszych czasów. Synod diecezjalny powinien dogłębnie odczytywać naukę II Soboru Watykańskiego, by w jej świetle i w perspektywie bogatej Tradycji Kościoła powszechnego oraz dzisiejszych doświadczeń zainspirować i dać nową podstawę duszpasterstwu. Celem tego jest ożywienie parafialnego życia religijnego, nie tylko w wymiarze rodzinnym, lecz również wspólnotowym. Jest to zadanie zarówno duchownych, jak i wszystkich ludzi ochrzczonych, którzy zaproszeni są do zaangażowania się w dzieło synodu1.
Transformacja, jaka nastąpiła po Soborze Watykańskim II, spowodowała, że według dzisiejszej wizji synod diecezjalny to synod teologiczno-pastoralno-prawny2. O nowej jakości synodu świadczy również fakt zaangażowania wiernych świeckich w jego przygotowanie i przebieg. Trzeba poszukiwać takiej formuły i takich metod pracy synodalnej, które umożliwiłyby świeckim wypełnianie im właściwej misji w Kościele. Dlatego też należy pamiętać, że o owocności synodu nie decydują posiedzenia plenarne i uchwały na nich podjęte, ani działalność komisji synodalnych. Jego owocność zależy od jak największej rzeszy wiernych zaangażowanych w przebieg synodu, którzy modlitwą i wypowiadanymi uwagami mogą skutecznie przyczynić się do ożywienia inicjatyw i działań duszpasterskich3. Także możliwość zaproszenia na synod diecezjalny obserwatorów z Kościołów i wspólnot kościelnych, które nie są w pełnej wspólnocie z Kościołem katolickim jest postrzegana jako duszpasterska działalność ekumeniczna na poziomie Kościoła partykularnego4. Sobór Watykański II mówi na temat synodu diecezjalnego w Dekrecie o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus. Ojcowie Soboru Watykańskiego wyrażają życzenie i nadzieję, że synod diecezjalny nabierze nowego eklezjalnego charakteru. Zwołanie synodu diecezjalnego będzie jednym z przejawów zatroskania o wiarę i o zachowanie karności kościelnej, stosownie do okoliczności czasu (por. DB 36). W soborowym tekście znajdujemy trzy elementy, które podkreślają przede wszystkim wymiar duszpasterski synodu diecezjalnego: synod diecezjalny jest instrumentem dla odnowy duchowej Kościoła partykularnego, synod służy także reformie życia zewnętrznego swojego Kościoła, natomiast sposób w jaki synod jest przeprowadzany, jego decyzje i ich sukcesywna aplikacja powinny być odpowiednie do wymogów czasu5. Wierność magisterium dla Soboru Watykańskiego II domaga się umiejscowienia synodu diecezjalnego w kontekście konkretnego życia Kościoła partykularnego, a także i świata, w którym to właśnie Kościół „zawsze ma obowiązek badać znaki czasów i wyjaśniać je w świetle Ewangelii” (KDK 4).
2. Zaangażowanie wiernych świeckich
Nauczanie soborowe ukazuje Kościół jako żywy organizm oraz wskazuje, że każdy wierny stanowi w nim aktywną cząstkę. W ten sposób podkreśla odpowiedzialną i twórczą postawę wiernych. Różnorodność członków służy ubogaceniu Kościoła6. Ponadto aktywność wiernych w życiu Kościoła wymaga opieki i pomocy ze strony pasterzy, którzy mają „tak uznawać ich posługi i charyzmaty, aby wszyscy oni pracowali zgodnie, każdy na swój sposób dla wspólnego dzieła” (KK 30). Można zatem powiedzieć, że w porządku synodalnym Kościoła głos doradczy wiernych świeckich stanowi wkład w podejmowanie współodpowiedzialności za życie i dobro wspólne diecezji7. Synod ma ożywić wspólnotę Kościoła lokalnego w różnych wymiarach. Pozytywną stroną synodu jest możliwość zaangażowania się osób świeckich, które mogą pomóc biskupowi diecezjalnemu w sprawnym zarządzaniu diecezją, w wykonywaniu posługi kapłana, nauczyciela, króla. Pomoc ta może również polegać na wysunięciu postulatów lub propozycji, zamanifestowaniu stanowiska w sprawach dotyczących całej diecezji, wyrażeniu poparcia form i sposobów apostolstwa diecezjalnego. Możliwość zabrania w ten sposób głosu jest ogromną szansą dla diecezji. Można zaangażować się czynnie w życie Kościoła i pomóc ożywić wspólnotę lokalną, w której zdecydowanie przeważają osoby świeckie. Swoją postawą i mądrymi podpowiedziami świeccy reprezentanci na synod mogą pociągnąć do działania innych i ożywić Kościół. Powołanie w parafiach zespołów synodalnych jest ogromną szansą na ożywienie wiernych świeckich. Uczestnicy tych zespołów są proszeni o wydanie swojej opinii na temat propozycji, które będą płynęły od poszczególnych komisji synodalnych. Jeśli w każdej parafii powstanie zespół, wówczas znajdzie się pewna liczba wiernych, którzy czynnie biorą udział w życiu Kościoła lokalnego. Oni to, wyrażając swoje zdanie i dyskutując, mogą zaprotestować, pomóc coś zmienić, pociągnąć do działania i dyskusji innych (członków rodziny, sąsiadów, znajomych). Stanowią również ogromne zaplecze modlitewne. Ważne jest także to, że te zespoły po zakończeniu Synodu pozostaną w parafiach i będą czynnie zaangażowane w życie Kościoła.
3. Kościół jako wspólnota wspólnot
Duszpasterstwo realizuje się najpełniej poprzez małe grupy, w których człowiek nie czuje się tylko jednostką w anonimowej masie. Małe wspólnoty religijne we współczesnym anonimowym i pluralistycznym świecie są szkołą wiary i ewangelicznej przemiany życia, lekcją modlitw i wprowadzenia do liturgii, a także nauką służby Kościołowi i światu. Bez takich środowisk chrześcijańskich nie mogą rozwijać się świadomi i odpowiedzialni za Kościół chrześcijanie. Wielka parafia w przyszłości będzie mogła być wspólnotą, jeśli będą w niej istniały i dobrze funkcjonowały małe grupy religijne. Synod diecezjalny nie tylko wyraża wspólnotę diecezjalną, ale równocześnie ją buduje tak w samym Kościele, który go celebruje, jak i w relacji do całego Kościoła Chrystusa. Poprzez swoje doświadczenia i porady uczestnicy synodu diecezjalnego aktywnie współpracują w wypracowywaniu deklaracji i dekretów synodalnych8. Synodalność Kościoła polega na braniu współodpowiedzialności za obraz Ludu Bożego i kształt świata, przez wszystkich ochrzczonych, tak świeckich, jak i duchownych. Troska o zbawienie wszystkich nie jest obowiązkiem, który nosi na sobie jedynie tak zwana hierarchia kościelna, ale jest to zobowiązanie wszystkich członków Ludu Bożego, pielgrzymujących do Domu Ojca. To branie odpowiedzialności wypływa ze świadomości misji zleconej nam przez Chrystusa oraz z umiejętnego rozpoznawania znaków czasu i jest konkretną odpowiedzią na nie. Musimy mieć świadomość, że jest to zadanie nieodzowne dla spełnienia misji wspólnoty uczniów Pana. Kościół został ustanowiony na świecie i dla świata, aby przez wszystkie czasy i wszystkim narodom głosić Ewangelię. Nie byłby jednak Kościołem dla wszystkich ludzi, gdyby nie przemawiał w każdym czasie językiem ludzi sobie współczesnych i nie starał się dawać odpowiedzi na ich pytania. Z drugiej strony, uwzględnienie znaków czasu pozwala Kościołowi spoglądać na powierzone mu objawienie Boże w coraz to nowym świetle, a tym samym widzieć je coraz pełniej. Jest to zrozumiałe, jeśli wziąć pod uwagę, że w znakach czasu wyraża się w pewien sposób dążenie ludzkości do Boga. Synodalność jest zatem wspólnym zabieganiem o budowanie Królestwa Bożego w sercach ludzkich, w Kościele partykularnym i powszechnym, na miarę i potrzeby naszych czasów. Jest doświadczaniem wspólnoty Kościoła, jako uczniów będących w drodze i zatroskanych o zbawienie samych siebie i świata. Prawda ta nie jest tylko pobożnym życzeniem, ale podstawową zasadą życia Kościoła.
4. Synodalność – odpowiedzialność za wspólnotę Kościoła
Kościół to wspólnota Ludu Bożego zatroskana o zbawienie siebie i świata, umiejętnie rozpoznająca znaki i potrzeby obecnego czasu. To osoby świeckie i duchowne włączające się zgodnie ze swoimi kompetencjami w budowanie Królestwa Bożego na ziemi. Konkretną pomocą w wypełnianiu tych zadań oraz we wspólnym i owocnym wzrastaniu w świętości i głoszeniu światu Ewangelii jest synod diecezjalny. Synod pomaga w formowaniu Kościoła partykularnego. Podczas synodu diecezjalnego wokół biskupa jest zgromadzony jego Kościół w celu studiowania podstawowych dokumentów, korygowania nadużyć, przeżywania wzajemnej wspólnoty, wyznawania tej samej wiary, popierania nowych działań, analizowania lokalnych znaków czasu, współuczestniczenia w misji Chrystusa i jego Kościoła. Podczas synodu diecezjalnego wszyscy jego uczestnicy mogą w konkretny i prawnie określony sposób wyrazić swoją odpowiedzialność za wspólne dobro swojego Kościoła partykularnego poprzez dialog, dyskusję i głosowanie. Konsekwencją pogłębionej samoświadomości bycia i formowania tego samego Kościoła partykularnego jest to, że synod diecezjalny działa dla jego dobra a także buduje jego nowy obraz oraz nowy wymiar na różnych poziomach jego codzienności, przede wszystkim na poziomie prawnym, pastoralnym i liturgicznym.
Zwołanie synodu diecezjalnego powinno angażować w jego prace rzeczywiście cały Kościół partykularny, gdyż zwołane zgromadzenie jest oficjalnym i formalnym głosem Kościoła diecezjalnego; jest jedynym miejscem, w którym wyraża się on cały, przed całym sobą i przed swoim pasterzem, który go zwołuje, aby uzyskać od niego konkretną pomoc. Ta ważna i okresowa instytucja popiera komunikację oraz wymianę idei pomiędzy biskupem i jego Kościołem, przyczynia się do postępu edukacji religijnej oraz formacji w wierze oraz animuje społeczeństwo, w którym żyje Kościół, reorganizuje struktury Kościoła partykularnego, koryguje błędy na różnych poziomach: dyscyplinarnym, liturgicznym, duszpasterskim9. Synod diecezjalny powinien odnowić relacje również ze społeczeństwem, w które jest wrośnięty Kościół celebrujący swój synod. Zawsze w historii były i zawsze będą głębokie racje dla zwoływania synodu diecezjalnego. Nie można zapominać, że istotna racja wypływa z faktu bogactwa jego natury teologiczno-prawnej, która sprawia, iż synod diecezjalny pozostaje ważnym wydarzeniem, które buduje Kościół partykularny. Dobrze rozumiał to Sługa Boży Jan Paweł II, który podzielił się z nami wszystkimi następującą swoją refleksją: „Wiem z własnego doświadczenia jak bardzo ta synodalna metoda odpowiada oczekiwaniom różnych środowisk i jakie przynosi owoce. Synody, przede wszystkim diecezjalne, jakby spontanicznie pozbyły się dawnej jednostronności klerykalnej, a stały się sposobem wyrażenia odpowiedzialności za Kościół ze strony wszystkich. Ta wspólnotowa odpowiedzialność za Kościół, którą w naszych czasach czują szczególnie mocno ludzie świeccy, jest z pewnością źródłem odnowy. Kształtuje zaś ona oblicze Kościoła dla nowych pokoleń, w perspektywie trzeciego tysiąclecia”10.
5. Duchowo-modlitewny i liturgiczny aspekt Synodu
Ponieważ zaś niezaprzeczalnym zadaniem synodu jest ukazywanie Bożej prawdy i Bożego prawa, dlatego można powiedzieć, że życie duchowe otrzymuje tu bardzo silny bodziec wzmacniający: nawracać się to ukierunkowywać się na Chrystusa, to doskonalić swoją więź z Chrystusem; nawracać się to znaczy też umiłować bardziej prawdę i Boże prawo. Jeżeli uznać, że czas synodu jest także szczególnym czasem działania Ducha Świętego, to uczestnicy synodu są wezwani do tego, by odczytywać Jego natchnienia, rozpoznawać Jego działanie i jak najpełniej na nie odpowiadać. W ten sposób osobowa więź ze Zbawicielem może się bardziej rozwinąć i udoskonalić. Synod przyczynia się do pogłębienia wiary i staje się drogowskazem we wspólnej drodze do realizowania zadań duszpasterskich oraz pomaga w rozwiązywaniu problemów kościelnych oraz ludzkich. Również daje okazję do sprawowania świętych czynności, które najbardziej przyczyniają się do spotęgowania wiary, pobożności i gorliwości apostolskiej lub nowego ich zapoczątkowania w całej diecezji11. Każdy synod diecezjalny służy realizacji celu Kościoła, jakim jest chwała Boża przez zjednoczenie człowieka z Bogiem, dzięki któremu osiąga on szczęście wieczne. Synod ma pomóc w odnajdywaniu i ukazywaniu wiernym dróg prowadzących do tego celu.
Przypisy:
1 Jan Paweł II, Przemówienie w związku z otwarciem I Synodu Diecezji Białostockiej, w: I Synod Archidiecezji Białostockiej, Białystok 2000, s. 13-14.
2 J. Dudziak, Synod diecezjalny, jego struktura i rola w Kościele partykularnym, „Colloquium Salutis” 16:1984, s. 77.
3 B. Wolański, Przypatrzmy się. Biuletyn I Synodu Diecezji Legnickiej, nr 1, Legnica 2008, s. 71.
4 Por. T. Rozkrut, Nowa instrukcja o synodach diecezjalnych, „Prawo Kanoniczne” 42 (l999) nr 1-2, s. 151.
5 Por. P. W. Collins, The diocesan synod – an anssembly of the peopele of God, „The Jurist” 33 (1973) 400.
6 K. Dullak, Ecclesia semper reformanda. Zjawisko synodalności w Polsce po Soborze Watykańskim II, Szczecin 2007, s. 115.
7 J. Dyduch, Prawa i obowiązki wiernych świeckich w prawodawstwie soborowym, Kraków 1985, s. 156-178.
8 Por. T. Rozkrut, Nowa instrukcja o synodach diecezjalnych, „Prawo Kanoniczne” 42 (1999) nr 1-2, s. 149.
9 Por. J. Borucki, Znaczenie synodu diecezjalnego w życiu diecezji, www.homodei.com.pl.
10 Jan Paweł II, Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1994, s. 127.
11 Por. M. Zimałek, Synod diecezjalny, www.sandomierz.opoka.org.pl.
